Erraustegiaren Aurkako Mugimenduak 2020ko azaroan abian jarri du Zubietako Erraustegiak sortutako kutsadurak neurtzeko kontrolaren bigarren fasea eta asteotan ari dira laginak biltzen, ondoren laborategira bidali eta ToxicoWatch fundazio holandarrak analizatu ditzan.
Lehendik informatu genuenez, Zubieta Lantzen elkarteak eta Erraustegiaren Aurkako Mugimenduak ToxicoWatch (TW) fundazio holandarrari eskatu zioten Zubietako erraustegiaren biomonitorizazio ikerketa bat egitea…herritarrak ezin direlako fiatu ez Erraustegia kudeatzen duten enpresen eta ez Gipuzkoako agintarien kontroletan; enpresak eta agintariak denak saltsa berean nahastuta baitaude, Arkaitzerrekan zientoka arrain hil dituen kutsaketaren kontrolik eza lotsagarriak erakutsi duen moduan.
Kontrol independentea egiteko, herri mugimenduetako kideek ToxicoWatch fundazio holandarra hautatu zuten. ToxicoWatchek parte hartzen du Basilea eta Stockholmeko Itunetan, Nazio Batuen Erakundearen barruan.
Erraustegia martxan jarri aurretik ToxicoWatcheko adituek 2019ko udazkenean egin zuten lagin-bilketa Zubietako eta inguruko kutsaketa mailaren abiapuntuko erreferentzia ezartzeko, eta 2020an entregatu dituzte beren analisien emaitzak. Zenbait erakundek eta herritar askok beren diruz lagundu dutenez proiektua, hemen eskaintzen diegu lehenbiziko analisi horren emaitzaren laburpena eta osorik irakurri nahi dituenarentzako ikerlana oso-osorik zabaldu dugu Interneten.
2019ko udazkenean egin zen lagin-bilketa, Zubietako erraustegia martxan jarri aurretik, kontrolaren abiapuntua (base-line delako) markatzeko. Biomonitarizazio ikerketa honetarako honakoak aztertu dira: Erraustegitik hurbil bizi diren emakume-amen esnea, oilategietako oiloen arrautzak, landareak eta orriak (Pinus radiata pinuenak, Ilex aquifolium gorostiarenak, Ulex europaeus otearenak), goroldioa, lurra, errekako sedimentua eta ura.
Alde batetik arrautzak kontrolatu dira. Libre hazitako oiloen arrautzak erabili dira indikadore onak direlako lurreko dioxina bidezko kutsadura ezagutzeko eta arrautzak direlako inguruan diren dioxina eta beste POP gaiak gizakiengana iristeko bide nabarmena.
Erraustegiaren inguruko 5 kilometroko radioan 10 oilategi aukeratu ziren arrautzak analizatzeko, denak ere herritarrek beren autokontsumorako dauzkaten oilategiak, bakar bat ere ez arrautzak komertzializatzen dituena. Kokaleku guztiak bisitatu dira ikusteko bakoitzaren inguruan ba ote den beste dioxina edo PCB iturri nahastailerik. Segurtasunezko biltegia osatzeko, hartu dira leku bakoitzeko lurraren, oiloen janariren eta zenbait landare zehatzen laginak ere.
Ikertu diren hamar oilategien arteko bostetan oiloen arrautzek osorik betetzen dituzte Europar Batasunak dioxinez dauzkan arauak. Beste bi oilategitako arrautzen dioxinek berdintzen dute mugatzat ezarritako maila. Eta hiru kokagunetako arrautzetan dioxinek gainditu dituzte arriskurik gabe jan ahal izateko mailak. Gipuzkoa bezalako lurralde oso industrializatu eta hiritartuan inor ez luke harritu behar arrautza eta beste jakietan kutsagarriak aurkitzeak, izatekotan hori da arrazoi are larriagoa Erraustegia bezalako alferrikako enpresa kutsagarri berri gehiago ez eraikitzeko.
Arrautzek neurriz kanpoko dioxina kopuruak dauzkaten kokaguneetako jabeei jakinarazi zaie egoera eta ToxicoWatchek iradoki du, gainera, oilategien inguruetan kutsagarri horien presentzia esplikatu dezaketen zein fabrika edo azpiegitura egon daitezkeen.
Landare, lur, ur eta sedimentuei dagokienez, laginak hartu dira Zubietako erraustegiaren 2 kilometroko inguru batean, analizatzeko dioxinak, dioxinak bezalako PCBak, aktibitate estrogenikoa eta metal astunak. Dioxinek eta dioxinak bezalako PCBek kopuru txikiak erakutsi dituzte lurzoruan eta Pinus Silvestris pinuaren orrietan ez dira iritsi detektatu ahal izateko kopurura ere. Uren laginetan ez da kasik jarduera estrogenikorik aurkitu, soilik igoera txiki bat erraustegiaren oso inguruko sedimentuetan.
Metal astunei dagokienez, lurzoruan eta landareetan ageri dira inguruotan urteotan zenbait industriak eduki duen jardueraren arrastoak. Lurzoru eta landareei dagokienez, aurrez hautatutako sei kokaguneetatik bost erabiltzeko egokitzat jo ditu ToxicoWatchek.
Amen bularreko esnearen ikerketa 39 parte hartzailerekin egin da, hiru taldetan bilduta, eta horien emaitzek dioxina eta PCB maila txikiak erakutsi dituzte. Atal hau kontrolatzeko asmoa dago, bularreko esnea emateko prest dauden amekin elkarlanean.
Jakinda ondorengo urteetan beste ama ezberdin batzuk izango direla emaileak, alderaketak zorrotz egiteko neurriak zehaztu ditu ToxicoWatchek, esnea eskaintzeaz gain ama horiek beteko duten galdetegia prestatuz.
Zergatik da hain inportantea Zubietako erraustegiaren kutsaketa oso hurbiletik kontrolatzea? ToxicoWatch fundazioak bederatzi arrazoiok aipatzen ditu:
• Erraustegiek gaur egiten dituzten kontrolek , –jabeari aurretik abisatuta egiteaz gain– ordu gutxi batzuetako emisioak neurtzen dituzte: erraustegiak 8.000 ordu egiten baditu lanean, horien %0,1 baizik ez.
• Erraustegien jabeek beren nahieran erabiltzen dituzte Airearen Kutsadura Kontrolatzeko Mekanismoak.
• Kontrolak egiten dituzte soilik erraustegia “ohiko funtzionamenduan” ari denean, baina jakina da kutsagarri gehienak emititzen direla “ohikoak ez diren uneetan, labeen piztu-itzalietan, filtroen aldaketetan, eta abar. OTNOC).
• Europar Batasunak soilik dioxinak eta furanoak soilik arautzen ditu baina ez beste kutsagarri organiko iraunkorasko: dl-PCBak, dioxina brominatuak eta PFOSak.
• Erraustegien aldekoek diote tenperatura jakin batean desegiten direla dioxinak eta beste kutsagaiak, baina gero ez dago behar bezala bermatuta erretako masa guztian gutxieneko tenperatura hori lortzea.
• Gaur egun etxeetako hondakinak gero eta neurri handiagoan jo ditzakegu hondakin industrialtzat, kiskaltzera bidaltzen diren materialen osaketagatik. Horregatik tenperatura handiagotan erretzea eskatzen dute, esaterako 1.100ºC harrapatuz konbustio osteko gunean, eta ez gaur eskatzen diren 800ºCetan.
Zubietan jada erretzen hasi diren hondakinak Gipuzkoa osoan sortuak direnez, Gipuzkoako instituzio eta herritar guztiei dagokie horien erreketak inguruan barreiatzen duen pozoiaren ardura ere.
Hori dela eta, kutsaduraren kontrola eta osasunaren eta ingurumenaren babesa dagokien instituzio nagusiek (Gipuzkoako Foru Aldundiak eta Eusko Jaurlaritzak) beren ardurak betetzen ez dituztenez, Zubieta Lantzen eta Errausketaren Aurkako Mugimenduak dei egiten die bai Gipuzkoako udalei eta bai Gipuzkoako herritarrei diruz babestu eta lagundu dezatela jadanik hasi eta ondoko urteetan jarraituko dugun kontrol herritar hau.
